Kto na sztuki liczy respekt?

Prestiż jednego rapera może „przechodzić” na drugiego dzięki featuringowi, czyli gościnny udział w utworze. Częstokroć takie featy pojawiają się na debiutanckich albumach – mają one oczywiście wesprzeć i wypromować materiał „początkującego” MC. Niemniej zdarzają się  inne sytuacje – kiedy to udział w innych projektach wzmacnia prestiż udzielających się artystów (dodajmy jednak: cieszących się szacunkiem w środowisku). O zwrotkach które „[…] w gruncie rzeczy mogły być”, lecz „nie ma pointy, nie ma wersów, nie ma podwójnych rymów” pisze Łona w utworze Znowu nic, w którym raper „żali się” na brak naśladowców hołdujących jakości, nie zaś liczbie napisanych zwrotek. Co przybliża nas do stwierdzenia, że: „honor im rzadszy, tym bardziej w cenie. Stwierdzenie to odzwierciedla sens prestiżu” (Domański 2012: 13). Trzeba jednak pamiętać, że prestiż nie jest wartością stałą, tym bardziej w rapie, gdzie premiera kolejnej płyty określa nowy układ na scenie i na rynku muzycznym. Należy też brać pod uwagę coraz większą rolę popytu i podaży: „wyginą białe kruki, gdy nikt nie docenia kunsztu / spłacałem długi, lecz tak szybko spadła cena kruszcu” (Godzina zmierzchu).

Wróćmy zatem do tytułowego pytania: kto na sztuki liczy respekt? Otóż okazuje się, że sprawa nie jest taka prosta, niełatwo wskazać, co w subkulturze hiphopowej w Polsce (co należy podkreślić) może uchodzić za prestiżowe, a co już niekoniecznie. Poza tym próbując odpowiedzieć na pytanie, musimy uwikłać się w różnego rodzaju sprzeczności. Nie ulega wątpliwości, że dla całego rynku fonograficznego, niezależnie od gatunku, jedną z form (bo przecież nie jedyną) nobilitacji jest wydanie płyty, która uzyskała status złotej/platynowej/diamentowej (na co wpływa wysoki poziom sprzedaży, przekładający się z kolei na gratyfikację finansową). Mniej oczywisty jako kryterium prestiżu jest udział rapu w polskim rynku muzycznym – a jest on spory, na co zwrócono już uwagę w 2014 roku (zob. Miszczyński 2014: 9; Miszczyński, Tomaszewski 2014: 91). Jakie to ma znaczenie i gdzie te sprzeczności? Z jednej strony środowisko hiphopowe, a już zwłaszcza to związane z rapem, nie daje się uwieść mamonie. Mówi się o tym w wielu utworach, na przykład: „na ten rap hajs to nie antidotum” (Jurodiwy), „i to coś jest ważniejsze niż kwit” (Muzyka, miłość, przyjaźń). Ale nie jest to cała prawda o rapie i pieniądzach: „Nie strzelali z fejsa czy YouTuber party / Paluch to nowy Midas, czego nie nagra – platyna” (Kontrola jakości), „po roku w tym samym miejscu tę iskrę trzymał już w rękach – złoto” (Grymas losu), „nie jestem prawdziwy, bo nie przyjadę za zwroty” (Stój, ft. Ero), „trupy na tratwach, a zaślepił hajs nas. / Chęć posiadania mną włada” (To jest hip-hop, ft. Paluch). Trzeba pamiętać, że rap jest najprężniej rozwijającym się gatunkiem muzycznym, i to nie tylko w Polsce, stoi za tym jednak pewnego rodzaju uległość wobec rynku. Mit niezależności i braku koniunktury należy więc włożyć między bajki. Chęć zaistnienia na OLiS sprawia, że wielu artystów próbuje wpasować się w panujące trendy oraz nakłonić do tego innych: „mówią mi żebym zmienił podejście / skurwiele z precyzją chirurga. / Przeliczający swoje wiersze i wenę / na CD, którą od nich weźmie ogólniak” (Muzyka, miłość, przyjaźń). Do niedawna było to mocno krytykowane w środowisku („Oni chcą być w mediach? Nie ma sprawy; nekrolog” Pollock), dziś stało się niemalże normą. Przestaje również dziwić, że za mikrofon łapią ludzie nieuczestniczący wcześniej aktywnie w subkulturze.

Wszystkie te sprzeczności stanowią problem tylko wtedy, gdy na rap patrzymy jako całościowy projekt, chcąc wskazać na jakieś  „wartości wspólne”. Tymczasem każdy raper buduje własny system wartości, niezależny od całej „rap-gry”, któremu winien pozostać wierny. Dlatego trudno jednoznacznie wskazać, co w rapie może uchodzić za prestiżowe, a co nie – wszystko zależy od tego, kto nawija i kto słucha, ponieważ:

[…] nie sztuka oddziałuje na człowieka w kierunku czynienia go lepszym, to człowiek oddziałuje na sztukę, konkretyzując ją zgodnie ze swoim własnym etosem; wydobywa z niej wiedzę o sobie, lecz tę wiedzę jedynie, którą sam w sobie już nosi, i taką wiedzę, jakim on sam jest. Potwierdzenie dobra, które sam już spełnił i ocenił; potępienie zła, które sam już rozpoznał w sobie i potępił (Gołaszewska 1985: 22-23).